ಸನ್ನತಿಯ ಅದ್ಭುತ ಕಥೆ: ಪ್ರೊ.
ಷಡಕ್ಷರ ಶೆಟ್ಟರ ಅವರೊಂದಿಗೆ ಸಂಭಾಷಣೆ
ಶಿವಾನಂದ ಕಣವಿ
ಫ಼ೆಬ್ರುಅರಿ ೨೮, ೨೦೨೦
ರಂದು ಹಿರಿಯ ಇತಿಹಾಸಕಾರ ಪ್ರೊ ಶೆಟ್ಟರ ಅವರು ನಮ್ಮನ್ನು ಅಗಲಿ ಹೋದರು. ಅವರೊಡನೆ ಜನೆವರಿ
೨೨ ರ ಸಂಜೆ, ಧಾರವಾಡದಲ್ಲಿ, ಇತಿಹಾಸಕಾರ
ಪ್ರೊ ರವಿ ಕೋರಿಶೆಟ್ಟರ ಅವರ ಮನೆಯಲ್ಲಿ ಮಾಡಿದ ನನ್ನ ಕೊನೆಯ ಸಂಭಾಷಣೆ
ಈ ಕೆಳಗೆ.
ಎಲ್ಲೆಡೆಯೂ ಕುತೂಹಲ
ಹುಟ್ಟಿಸಿದ ಕಲಬುರ್ಗಿಯ ಹತ್ತಿರದ ಸನ್ನತಿಯಲ್ಲಿ ನಡೆದ ಉತ್ಖನನ ಮತ್ತು ಬೆಳಕಿಗೆ ಬಂದ
ಬೆರೆಗುಗೊಳಿಸುವ ಪ್ರಾಚೀನ ಬೌದ್ಧ ಅವಶೇಷಗಳನ್ನು ಕುರಿತು ಹೆಚ್ಚು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವ ಉತ್ಸಾಹದಿಂದ
ನಾನವರ ಜೊತೆ ಮಾತನಾಡಿದೆ.
Rare family portrait of Raya Piyadasi Asoka at Sannati / Kanaganahalli stupa
ಶಿವಾನಂದ ಕಣವಿ: ಸನ್ನತಿಯ ಉತ್ಖನನದ ಬಗ್ಗೆ ವಿವರವಾದ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ
ಮತ್ತು ಅದರ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆ; ಆ ಕಾಲದ, ಆಂಧ್ರ ಮತ್ತು ಕರ್ನಾಟಕದ ಪ್ರದೇಶದ ಬಗೆಗೆ ನನಗೆ
ಕುತೂಹಲ. ನೀವು ಇದರ ಬಗ್ಗೆ ಸಾಕಷ್ಟು ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಿದ್ದೀರಿ, ಅಲ್ಲಿಯ ಶಾಸನಗಳನ್ನು ಓದಿದ್ದೀರಿ. ಆದ್ದರಿಂದ ಸನ್ನತಿಯ
ಕಾಲಮಾನ ಮತ್ತು ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆಯ ಬಗೆಗೆ ಮಾತನಾಡೋಣ.
ಷಡಕ್ಷರ ಶೆಟ್ಟರ: ಇದರ ಕಾಲಮಾನ ಬಹುಶಃ ಕ್ರಿ. ಶ. ಪೂ. ೩ ನೆಯ ಶತಮಾನ
ಮತ್ತು ಇದನ್ನು ಸ್ಥಾಪನೆ ಮಾಡಿದವ ಚಕ್ರವರ್ತಿ ಅಶೋಕ ಮೌರ್ಯ ಎಂದು ಸಂಶಯಿಸಲಾಗಿದೆ. ಆದರೆ ಈ ಬಗ್ಗೆ ಸ್ಪಷ್ಟವಾದ ಕುರುಹು ಸಿಕ್ಕಿಲ್ಲ. ಆದರೂ ಕೂಡ ಈ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಅಶೋಕನ ವಿಶಿಷ್ಟವಾದ ಶಾಸನವೊಂದಿದೆ. ಈ ಶಾಸನವು ಭೀಮಾ ನದಿ ದಡದಲ್ಲಿ ಸಿಕ್ಕಿದೆ. ಅಶೋಕ ಬರೆಸಿದ ಈ ವಿಶಿಷ್ಟ ಶಾಸನ ಮತ್ತು ಸ್ತೂಪ ಒಂದೇ ಕಡೆ ಇರುವುದರಿಂದ, ಮೂಲ ಸ್ತೂಪ ಅಶೋಕನ ಕಾಲದ್ದು ಎಂದು ವಾದ ಮಾಡುವುದಕ್ಕೆ ಅನುಕೂಲಕರವಾಗಿದೆ. ಆದರೆ, ಅಶೋಕ ಸ್ಥಾಪನೆ ಮಾಡಿದ ಸ್ತೂಪ ಇದಲ್ಲ. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಮಣ್ಣಿನ ದಿನ್ನೆಯನ್ನ ಮಾಡಿ, ಆ ಕಾಲದ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಸ್ತೂಪಗಳನ್ನು ಅಶೋಕ ನಿರ್ಮಾಣ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದ. ಆದರೆ, ಈಗ
ಸಿಕ್ಕಿರುವ ಸ್ತೂಪ ನಂತರದ ಶಾತವಾಹನರ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಿಸಿದ ಬಹಳ ಭವ್ಯವಾದ, ಸುಂದರವಾದ ಸ್ತೂಪವಾಗಿದೆ. ಪ್ರಮಾಣದಲ್ಲಿ ಅಮರಾವತಿ (ಆಂಧ್ರ) ಸ್ತೂಪದಂತೆ ದೊಡ್ಡದಿಲ್ಲದಿದ್ದರೂ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ಸೌಂದರ್ಯದಲ್ಲಿ ಅದಕ್ಕಿಂತ ಕಡಿಮೆ ಇಲ್ಲ ಎನ್ನುವುದು ಮತ್ತೊಂದು ಗಮನಾರ್ಹ ವಿಷಯ.
ಅಶೋಕನ ಕಾಲದಿಂದ ಹಿಡಿದು ಶಾತವಾಹನರ ಕಾಲದ ಅಂತ್ಯದವರೆಗೂ, ಸುಮಾರು ಐದು ನೂರು ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲದವೆರೆಗೆ ಅವನು
ಕಟ್ಟಿಸಿದ ಸ್ತೂಪ ಇತ್ತು ಎಂಬುದಕ್ಕೆ ಕುರುಹುಗಳು ಸಿಗುತ್ತವೆ. ಆದರೆ ಶಾತವಾಹನರ ಕಾಲದ ನಂತರ ಇದು ನೈಸರ್ಗಿಕವಾಗಿಯೇ ಬಿದ್ದುಹೋಗಿದೆ. ಮೇಲ್ಭಾಗದಿಂದ ಯಾವುದೋ ಒತ್ತಡ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ, ಭೂಮಿ ಬಿರುಕಾಗಿ ಇಡೀ ಸ್ತೂಪ ಮಣ್ಣಿನೊಳಗೆ ಕುಸಿದುಬಿದ್ದಿದೆ. ಹೀಗೆ ಬಿದ್ದ ಪರಿಣಾಮ ಅದರ ಸುಂದರವಾದ ಮೂರ್ತಿಗಳು ಮಣ್ಣಿನೊಳಗೆ ಸಿಕ್ಕಿಕೊಂಡು ಹಾಗೆಯೇ ಸುರಕ್ಷಿತವಾಗಿವೆ. ಅವುಗಳಿಗೆ ಯಾವುದೇ ಅನಾಹುತಗಳಾಗಲಿಲ್ಲ.
ಕರ್ನಾಟಕದಲ್ಲಿರುವ ಏಕೈಕ ಸ್ತೂಪ ಇದು. ಆಂಧ್ರ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ನೂರಾರು ಸ್ತೂಪಗಳು ಸಿಕ್ಕಿವೆ. ಸುಮಾರು ಎಪ್ಪತ್ತು-ಎಂಬತ್ತು ಭೌದ್ಧ ಕೇಂದ್ರ ಗಳು ಸಹ ಸಿಕ್ಕಿವೆ. ಆಂಧ್ರದಲ್ಲಿ ಅತ್ಯಂತ ಪ್ರಖ್ಯಾತಿ ಪಡೆದಿರುವ ಸ್ತೂಪಗಳ
ಸ್ಥಾನಗಳೆಂದರೆ ಅಮರಾವತಿ, ಜಗ್ಗಯ್ಯಪೇಟ, ಗಂಟಸಾಲ, ಬಟ್ಟಿಪರೋಲು, ನಾಗಾರ್ಜುನಕೊಂಡ ಆಗಿವೆ. ನಾಗಾರ್ಜುನಕೊಂಡ ಒಂದರಲ್ಲಿಯೇ ಸಾಕಷ್ಟು ಸ್ತೂಪಗಳು ಸಿಕ್ಕಿವೆ. ಆದರೆ ಕರ್ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ಇಲ್ಲಿಯವರೆಗೂ ಒಂದೂ ಸ್ತೂಪ ಸಿಕ್ಕಿರಲಿಲ್ಲ. ಈಗ ಕನಗನಹಌಯಲ್ಲಿ ಸಿಕ್ಕಿದೆ.
ಶಿವಾನಂದ ಕಣವಿ: ಅಶೋಕನ ಕುಟುಂಬದ ಶಿಲ್ಪ ಸಿಕ್ಕಿದೆಯೆಲ್ಲಾ ಅದು ಸಮಕಾಲೀನದ್ದಾ ಅಥವಾ ನಂತರದ್ದಾ?
ಷಡಕ್ಷರ ಶೆಟ್ಟರ: ಅದು ಅಶೋಕನ ಮೂಲದಿಂದ ಬಂದದ್ದು ಎಂದು, ಆ ನಂತರದ ಅರಸು ಮನೆತನದವರು ಅಶೋಕ ನೆನಪಿಗಾಗಿ ಅವುಗಳನ್ನು ಮಾಡಿಸಿದ್ದು. ಎರಡು ಪ್ಯಾನೆಲ್ ಶಿಲ್ಪಗಳು ಸಿಕ್ಕಿವೆ. ಒಂದು ಅಶೋಕ ಮತ್ತು ಆತನ ಹೆಂಡತಿ ಇರುವುದು. ಮತ್ತೊಂದು ಅಶೋಕ ಯಾವುದೋ ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತಿರುವುದು. ಇದಲ್ಲದೇ ಶಾತವಾಹನರ ಅರಸರ ಅರ್ಧ ಡಜನ್ಗೂ ಹೆಚ್ಚು ಶಿಲ್ಪಗಳೂ ಸಿಕ್ಕಿವೆ. ಇದು ಯಾಕೆ ಮಹತ್ವದ ವಿಚಾರ ಎಂದರೆ, ನಮ್ಮ ದೇಶದಲ್ಲಿ
ವ್ಯಕ್ತಿ ಚಿತ್ರವುಳ್ಳ ಶಿಲ್ಪಗಳ ಸಂಸ್ಕೃತಿ, ಪೋರ್ಟ್ರೇಟ ಕಲ್ಚರ್ ಮೊದಲು ಬಂದಿದ್ದೇ ಇಲ್ಲಿ. ಇದಕ್ಕಾಗಿಯೂ ಸನ್ನತಿ ಪ್ರದೇಶ ಹೆಚ್ಚು ಮಹತ್ವ ಪಡೆದಿದೆ.
ಶಿವಾನಂದ ಕಣವಿ: ಅಶೋಕನ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಇದು ಮುಖ್ಯವಾದ ಸ್ಥಳ. ಅದರಲ್ಲಿಯೂ ಪ್ರಮುಖವಾಗಿ ದಕ್ಷಿಣ ಭಾಗದ ಆಡಳಿತಕ್ಕೆ, ವ್ಯವಹಾರಗಳಿಗೆ ಇದು ಪ್ರಧಾನವಾದ ಸ್ಥಳವಲ್ಲವೇ?
ಷಡಕ್ಷರ ಶೆಟ್ಟರ: ಅಶೋಕನ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಕರ್ನಾಟಕ ಪ್ರದೇಶ ಬಹಳ ಮುಖ್ಯವಾದ ಪ್ರದೇಶವಾಗಿತ್ತು. ಏಕೆಂದರೆ, ಅಶೋಕನ ಶೇ.50 ರಷ್ಟು ಮಹತ್ವದ ಶಾಸನಗಳು ಕರ್ನಾಟಕದಲ್ಲಿಯೇ ಸಿಕ್ಕಿವೆ. ದೇಶದಲ್ಲೆಲ್ಲಾ ಒಂಬತ್ತು ಶಾಸನಗಳು ಸಿಕ್ಕರೆ, ನಮ್ಮಲ್ಲಿಯೇ ಒಂಬತ್ತು ಸಿಕ್ಕಿವೆ. ಹಾಗಾಗಿ, ಪುರಾತನ ಕಾಲದಲ್ಲಿಯೇ ಕರ್ನಾಟಕ ಪ್ರದೇಶ ಬಹಳ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆ ಪಡೆದಿತ್ತು ಅಂತ ಹೇಳಬಹುದು. ಆಗ ಕರ್ನಾಟಕ ಎಂಬ ಕಲ್ಪನೆ ಇರಲಿಕ್ಕಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಈ ಪ್ರದೇಶ ಅಷ್ಟೊಂದು ಪ್ರಮುಖ್ಯತೆ ಪಡೆದಿತ್ತು. ಅಶೋಕನ ನಂತರ ಆಂಧ್ರ ಪ್ರದೇಶಕ್ಕೆ ಹೆಚ್ಚು ಒತ್ತು ಕೊಡಲಾಗುತ್ತೆ. ಬೌದ್ಧ ಧರ್ಮ ಹೆಚ್ಚು ಪ್ರಸಾರವಾಗಿದ್ದು ಆಂಧ್ರ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ. ನಮ್ಮಲ್ಲಿ ಆಗುವುದಿಲ್ಲ. ಏತಕ್ಕೆ ಆಗುವುದಿಲ್ಲ ಎಂಬುದು ಬೇರೆ ಪ್ರಶ್ನೆ.
ಶಿವಾನಂದ ಕಣವಿ: ಇದರಿಂದ ಶಾತವಾಹನರ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಈ ಸ್ತೂಪಗಳು ಬಂದವು ಅನ್ನಬಹುದು. ಇದರಿಂದ ಶಾತವಾಹನರೂ ಸಹ ಬೌದ್ಧರಾಗಿದ್ದರು ಎಂಬ ನಿರ್ಣಯಕ್ಕೇನಾದರೂ ಬರಬಹುದಾ?
ಷಡಕ್ಷರ ಶೆಟ್ಟರ: ಅರಸರ ಧರ್ಮದ ಬಗ್ಗೆ ಹೇಳುವುದು ಕಷ್ಟ. ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಆಗ ಶಾತವಾಹನರ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಭೌದ್ಧ ಧರ್ಮದ ಪ್ರಸಾರ ಇದ್ದ ಕಾರಣಕ್ಕಾಗಿ ಇದಕ್ಕೆ ಅವರು ಪ್ರೋತ್ಸಾಹ ಕೊಟ್ಟರು. ಆದರೆ ಶಾತವಾಹನರ ಅರಸರಿಂದಲೇ ಇದು ನಿರ್ಮಾಣ ಆಗಿತ್ತು ಎಂಬ ಸೂಚನೆಗಳಿಲ್ಲ. ಒಂದು ಸ್ತೂಪ ನಿರ್ಮಾಣ ಆಗುವುದಕ್ಕೆ ಅರಸರು ಬೇಕಾಗಿದ್ದರು. ಅರಸರಿಲ್ಲದೆ ನಿರ್ಮಾಣವಾದ ಸ್ತೂಪಗಳು ಇಲ್ಲ. ಗುಹಾಲಯಗಳನ್ನು ಕೆತ್ತಿಸಿದ ವಿಷಯದಲ್ಲಿ ಅರಸರ ಪಾತ್ರಗಳನ್ನು ನಾವು ನೋಡುತ್ತೇವೆ. ನಾಸಿಕ,ಭಾಜೇ, ಕಾರ್ಲಾ ಅಲ್ಲೆಲ್ಲಾ ಅರಸರೇ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ. ವ್ಯಾಪಾರಿಗಳು, ಭಕ್ತರು ಸಹ, ಈ ಸ್ತೂಪ ನಿರ್ಮಾಣಕ್ಕೆ ಕೊಡುಗೆ ನೀಡಿದ್ದಾರೆ. ಈ ಸ್ತೂಪಗಳನ್ನು ಕಟ್ಟುವಾಗ ವ್ಯಯಕ್ತಿಕವಾಗಿ ಕೆಲವರು ನೆರವಾಗಿದ್ದು, ಒಂದೊಂದು ಕಂಬ ಒಬ್ಬೊಬ್ಬರು ಕೊಟ್ಟು ಶಾಸನಗಳನ್ನು ಬರೆಸಿದ್ದಾರೆ. ಇದನ್ನು ಅಲ್ಲಗಳೆಯಕ್ಕೆ ಆಗುವುದಿಲ್ಲ.
ಶಿವಾನಂದ ಕಣವಿ: ಸನ್ನತ್ತಿಯಲ್ಲಿ ಕೆಲವು ಪ್ರಾಕೃತ ಶಾಸನಗಳು ಸಿಕ್ಕಿವೆ ಅಂತಾರಲ್ಲ. ಇದರಿಂದ ನಾವು ಏನೇನು ಕಲಿಯಬಹುದು. ಏನು ಮಾಹಿತಿ ಸಿಗುತ್ತೆ.
ಷಡಕ್ಷರ ಶೆಟ್ಟರ: ಇದೇ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಸುಮಾರು ಮುನ್ನೂರು ಶಾಸನಗಳು ಸಿಕ್ಕಿವೆ. ಇದರಿಂದ ಅದ್ಭುತವಾದ ಮಾಹಿತಿ ಸಿಗುತ್ತೆ. ಅಮರಾವತಿ ಸ್ತೂಪದಲ್ಲಿ ಸುಮಾರು ಮುನ್ನೂರು ಶಾಸನಗಳು ಸಿಕ್ಕಿದ್ದವು. ಇದಾದ ನಂತರ, ಈ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಮತ್ತೆ ಮುನ್ನೂರು ಶಾಸನಗಳು ಸಿಕ್ಕಿವೆ. ಎಲ್ಲವೂ ತುಂಡು ಶಾಸನಗಳೇ. ಅವು ಏನು ಹೇಳುತ್ತವೆ ಅನ್ನುವುದಾದರೆ, ಒಂದೊಂದು ಶಾಸನ ಸ್ತೂಪದ ಭಾಗಗಳನ್ನು ಯಾರಾರು ದತ್ತಿ, ದಾನ ಕೊಟ್ಟರು ಎಂಬ ಹಿನ್ನೆಲೆ ಮಾಹಿತಿ ಕೊಡುತ್ತವೆ. ದಾನ ಕೊಟ್ಟವರು ಬಿಕ್ಷು, ಬಿಕ್ಷುಣಿ ಯಾಗಿದ್ದರಾ, ಅಥವಾ ಜನಸಾಮಾನ್ಯರಾಗಿದ್ದರಾ ಅಥವಾ ವ್ಯವಸಾಯಸ್ತರಾಗಿದ್ದರಾ ಎಂಬ ಮಾಹಿತಿ ಬಗ್ಗೆ ಇವು ಬೆಳಕು ಚೆಲ್ಲುತ್ತವೆ. ನನಗೆ ಅತ್ಯಂತ ಕುತೂಹಲ ಮೂಡಿಸಿದ ಮತ್ತೊಂದು ವಿಚಾರವೆಂದರೆ, ಆರಂಭದ ಕಾಲದ ಭಾಷೆ, ಅದರಲ್ಲಿಯೂ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ಶಬ್ಧ ಸಂಪತ್ತು ಆರ್ಕಿಟೆಕ್ಚುರಲ್ ವೊಕ್ಯಾಬುಲರಿ, ಬೇರೆ ಸ್ತೂಪಕ್ಕೆ ಹೋಲಿಸಿದರೆ ಈ ಸ್ತೂಪದ್ದು ಹೆಚ್ಚು ವೈವಿದ್ಯಮಯವಾಗಿದೆ. ಉದಾಹರಣಗೆ ಹೇಳುವುದಾದರೆ, ಸ್ತೂಪದ ಸುತ್ತಲೂ ಇರುವ ಪ್ರದಕ್ಷಣ ಪಥ, ಇಲ್ಲಿರುವ ಸ್ತಂಭಗಳನ್ನು ಎಲ್ಲಾ ಕಡೆ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಕಂಬ, ಸ್ತಂಭ ಅಂತ ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಆದರೆ ಇಲ್ಲಿ ಇವುಗಳನ್ನು ಪಾಯಕ ಎನ್ನುವ ಶಬ್ಧವನ್ನು ಬಳಸಲಾಗಿದೆ. ಈ ಪಾಯಕ ಎನ್ನುವ ಶಬ್ಧ ಬೇರೆಲ್ಲಿಯೂ ಬಳಕೆಯಾಗಿಲ್ಲ. ಹೀಗೆ ಅನೇಕ ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪದ ಪದಗಳು ಇಲ್ಲಿ ವೈವಿದ್ಯಮಯವಾಗಿವೆ. ಇದಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲ ಸ್ತೂಪದ ವಿನ್ಯಾಸವನ್ನು ಸಹ ಬದಲಾವಣೆ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಲಾಗಿದೆ. ಯಾವ ಸ್ತೂಪದಲ್ಲಿಯೂ ಕಾಣದ ಕೆಲವು ವಿಶೇಷತೆಗಳನ್ನು ಇಲ್ಲಿ ಕಾಣಬಹುದು. ಇದುವರೆಗೂ ಪೋಟ್ರೇಟ್ ಶಿಲ್ಪಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಚರ್ಚೆ ಮಾಡಿದ್ವಿ, ಇದನ್ನ ಪಕ್ಕಕ್ಕಿಟ್ಟು, ಸಾಂಚಿ ಸ್ತೂಪದಲ್ಲಿರದ ವಿಶೇಷತೆ ಇಲ್ಲೇನಿದೆ ಎಂದರೆ, ಪೂಜೆಯಲ್ಲಿ ಭಕ್ತರು ಹೋಗಿ ಪುಷ್ಪಗಳನ್ನು ಚಿಮ್ಮುವಾಗ ಎಲ್ಲಾ ಪುಷ್ಪಗಳು ಒಂದೆಡೆ ಸಂಗ್ರಹವಾಗಲು ಪುಷ್ಪ ಪಟಿಕೆಗಳನ್ನು ಮಾಡಲಾಗಿದೆ. ಬೇರೆಲ್ಲಿಯೂ ಈ ವಿಶೇಷತೆ ಇಲ್ಲ. ಸ್ತೂಪದ ಸುತ್ತಲೂ ನೂರಾರು ಪಟಿಕೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಲಾಗಿದೆ. ಪಟಿಕೆ ಅಂದರೆ ಬಾನಿಯ ಆಕಾರದಲ್ಲಿದ್ದು, ಬಿದ್ದ ಪುಷ್ಪಗಳು ನೇರವಾಗಿ ಬಂದು ಪಟಿಕೆಗಳಲ್ಲಿ ಶೇಖರವಾಗುತ್ತವೆ. ಇದಲ್ಲದೆ ಮಳೆ ಬಂದಾಗ ಸ್ತೂಪದ ಮೇಲೆ ಬಿದ್ದ ಮಳೆಯ ನೀರು ಸಂಗ್ರಹವಾಗಿ ಹೊರ ಹೋಗಲು ಸಹ ಇವು ಅನುಕೂಲಕರವಾಗಿವೆ. ಈ ಪುಷ್ಪ ಪಟಿಕೆಗಳು ಬಹಳ ವಿಶೇಷವಾದ ಅಂಶ. ಇತರೆ ಸ್ತೂಪಗಳಲ್ಲಿ ಐದು ಸ್ತಂಭಗಳಿದ್ದರೆ ಇಲ್ಲಿ ನಾಲ್ಕು ಸ್ತಂಭಗಳಿವೆ. ಇವು ಏನು ಸೂಚಿಸುತ್ತವೆ ಎಂದರೆ, ಬುದ್ಧನ ಜನ್ಮ, ಅವನ ನಿವೃತ್ತಿ, ಅವನ ಜ್ಞಾನೋದಯ ಮತ್ತು ಅವನ ಸಾವು, ಈ ನಾಲ್ಕು ಘಟಕಗಳನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತವೆ. ಇಲ್ಲಿ ಮತ್ತೊಂದು ವಿಶೇಷವೇನೆಂದರೆ, ಎರಡನೇ ಹಂತದಲ್ಲಿ ಸ್ತೂಪದ ಸುತ್ತಲೂ ಕಲ್ಲಿನ ಪಟಗಳನ್ನು ಬಿಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ. ಸುಮಾರು ಆರಡಿಗಿಂತ ಎತ್ತರದ ಈ ಪಟಗಳಲ್ಲಿ ಸುಂದರವಾದ ಜಾತಕ ಕತೆಗಳನ್ನು ಶಿಲ್ಪಗಳಲ್ಲಿ ಮಾಡಿ, ಅದಕ್ಕೆ ಮೆತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ಅನೇಕ ಜಾತಕ ಕತೆಗಳು ಇಲ್ಲಿವೆ. ಈ ರೀತಿಯ ಜಾತಕ ಕತೆಗಳು, ಆಮರಾವತಿ, ಸಾಂಚಿ ಸ್ತೂಪದಲ್ಲಿಲ್ಲ. ಸಾಂಚಿಯಲ್ಲಂತು ದೊಡ್ಡ ಹೆಬ್ಬಾಗಿಲು, ತೋರಣ ಬಿಟ್ಟರೆ ಶಿಲ್ಪಗಳೇ ಇಲ್ಲ. ಸಾರಾನಾಥ್ನಲ್ಲಿಯೂ ಸಹ ಇಲ್ಲ. ಭೌರತ್ ಅಶೋಕನ ಕಾಲದ್ದಾಗಿದ್ದು ಇಲ್ಲಿ ಶಿಲ್ಪಗಳಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲ, ಇಲ್ಲೇನಿತ್ತು ಎಂಬ ಕುರುಹು ಸಹ ಇಲ್ಲದ ಹಾಗೆ ಎಲ್ಲವೂ ಲೂಟಿ ಮಾಡಿಬಿಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ, ಅಲ್ಲೂ ಜಾತಕ ಕತೆಗಳು ಹೊರಗಡೆಗೆ ಅಂದರೆ ಪ್ರದಕ್ಷಣ ಪಥದ ಒಳಭಾಗದಲ್ಲಿ ಈ ಜಾತಕ ಕತೆಗಳನ್ನು ಕೆತ್ತಲಾಗಿದೆ. ಜನರು ಪ್ರದಕ್ಷಣೆ ಹಾಕಬೇಕಾದರೆ ಈ ಶಿಲ್ಪಗಳನ್ನು ನೋಡಿ ಅರ್ಥ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಬೇಕೆಂಬ ದೃಷ್ಟಿಕೋನದಿಂದ ಕೆತ್ತಲಾಗಿದೆ. ಇದು ಅಮರಾವತಿಯ ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯ. ಕನಗನಹಳ್ಳಿಯ ವೈಶಿಷ್ಟ್ಯವೆಂದರೆ ಪ್ರದಕ್ಷಣೆ ಹಾಕಬೇಕಾದರೆ ಭಕ್ತರ ಮನಸ್ಥಿತಿ ಕದಲಬಾರದು ಎಂದು ಪ್ರದಕ್ಷಣ ಪಥ ಸಂಪೂರ್ಣ ಶೂನ್ಯವಾಗಿದೆ. ಇಲ್ಲಿ ಏನನ್ನೂ ಕೆತ್ತಿಲ್ಲ. ಮನಸ್ಸು ಅತ್ತಿತ್ತ ಹೊರಳಲಿಕ್ಕೆ, ಕುತೂಹಲ ಮೂಡಲಿಕ್ಕೆ ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ. ಪಥದ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ಬುದ್ಧನ ಪಾದಗಳನ್ನ ಬಿಟ್ಟರೆ ಬೇರೆ ಏನೂ ಇಲ್ಲ. ಇದೊಂದು ಭಕ್ತರ ಗಮನವನ್ನು ಕೇಂದ್ರೀಕರಿಸುವ ವಿಧಾನವಾಗಿದೆ. ಆದರೆ ಅಮರಾವತಿಯಲ್ಲಿ ಅಶೋಕನ ಹಿನ್ನೆಲೆ ಗೊತ್ತಾಗಲಿ ಎಂದು ಅಧ್ಬುತವಾದ ಶಿಲ್ಪಗಳನ್ನು ಕೆತ್ತಿಸಲಾಗಿದೆ. ಇಲ್ಲಿ ಶಿಲ್ಪ ಪರಂಪರೆಯನ್ನ ಕೈಬಿಟ್ಟಿಲ್ಲ. ಸ್ತೂಪದ ಮೇಲೆ ಅಂಟಿಸಿದ ಫಲಕಗಳಲ್ಲಿ ಎರಡು ಹಂತದ ಭಾಗ ಮಾಡಿ, ಒಂದು ದೊಡ್ಡ ಫಲಕ ಸುಮಾರು ಏಳು - ಎಂಟು ಅಡಿ ಎತ್ತರದ ಪಲಕಗಳಲ್ಲಿ ಎರಡು ಭಾಗ ಮಾಡಿ ಜಾತಕ ಕತೆಗಳನ್ನು ಹೇಳಲಾಗಿದೆ. ಇಷ್ಟು ದೊಡ್ಡ ಪ್ರಮಾಣದಲ್ಲಿ ಜಾತಕ ಕತೆಗಳನ್ನು ಕೆತ್ತಿಸಿರುವ ಇನ್ನೊಂದು ನಿದರ್ಶನ ಎಲ್ಲೂ ಇಲ್ಲ. ಅಜಂತಾ ಪೇಂಟಿಂಗ್ಸ್ನಲ್ಲೂ ಇದಾವೆ. ಅಮರಾವತಿಯಲ್ಲಿ ಸಣ್ಣ-ಸಣ್ಣ ರಿಲೀಫ್ಸ್ ಇದಾವೆ. ಆದರೆ ಇಲ್ಲಿ ದೊಡ್ಡ ಗಾತ್ರದ ಫಲಕಗಳಲ್ಲಿ ಕೆತ್ತಲಾಗಿದೆ ಎನ್ನುವದೇ ವಿಶೇಷ. ಜಾತಕ ಕತೆಗಳಲ್ಲದೆ ಬೇರೆ ಕತೆಗಳನ್ನು ಸಹ ಇಲ್ಲಿ ನಿರೂಪಣೆ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ. ಬುದ್ಧನ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಶಿಲ್ಪಗಳ ವಸ್ತು ಏನಾಗಿತ್ತು ಎಂದು ಅವನ ಪೂರ್ವ ಕಾಲದ ಅಂದರೆ ಈ ಜನ್ಮವಲ್ಲದೆ ಪೂರ್ವ ಜನ್ಮದಲ್ಲಿ ಏನಾಗಿತ್ತು ಎಂದು ಹೇಳುವುದೇ ಜಾತಕ ಕತೆಗಳು. ಇದಲ್ಲದೆ ಪ್ರಸ್ತುತ ಜೀವನದಲ್ಲಾದ ಘಟನೆಗಳು ಬೇರೆ, ಮುಂದೆ ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಪ್ರಸಾರಕ್ಕೆ ಬಂದ ಘಟನೆಗಳು ಬೇರೆ. ಬುದ್ಧ ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಕಡೆ ಹೋದಾಗೆಲ್ಲಾ ನಡೆದ ಘಟನೆಗಳಾಗಿವೆ. ಸಿದ್ಧಾರ್ಥನ ಕತೆ ಪ್ರಸ್ತುತ ಕತೆಯಾಗಿದೆ. ಒಂದು ವಿಶೇಷ ಏನೆಂದರೆ ನಮಗೆಲ್ಲಾ ಗೊತ್ತಿರುವ ಹಾಗೆ ಸಿದ್ಧಾರ್ಥ ನಾಲ್ಕು ಕಡೆ ಹೋದ, ನಾಲ್ಕು ಅವಗಡಗಳನ್ನು ನೋಡಿದ ಎಂಬ ಕತೆಯಿದೆಯಲ್ಲ. ಇದು ಯಾವುದೇ ಜಾತಕ ಕತೆಯಲ್ಲಿ ಅಥವಾ ಶಾಸನದಲ್ಲಿ ಬರುವುದಿಲ್ಲ. ಈ ಕತೆ ಹೇಗೆ ಬಂತು ಎನ್ನುವುದೇ ವಿಸ್ಮಯ. ಈಗ ನಾವು ಕಾಣುವ ಪಠ್ಯಪುಸ್ತಕಗಳಲ್ಲಿ ಇರುವಂತೆ ಅವನು ನೋಡಿದ ನಾಲ್ಕು ವಸ್ತು, ಘಟನೆಗಳಿಂದ ಮನ ನೊಂದು ಅರಮನೆ, ಮಡದಿ,
ಮಗುವನ್ನು ತ್ಯಜಿಸಿದ ಎಂಬ ಕತೆ ಎಲ್ಲೂ ಇಲ್ಲ. ಇದೊಂದು ಕಟ್ಟು ಕತೆ. ಇದರಲ್ಲಿ ಎರಡು - ಮೂರು ಭಾಗಗಳು ಬರುತ್ತವೆ. ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಬೇರೆ ಸಂಗತಿಗಳನ್ನು ನೋಡಿ, ಅವನ ಮನಸ್ಸಿಗೆ ನೋವಾಯಿತು ಎಂಬುದು ಎರಡನೇ ಭಾಗ. ಆದರೆ ಕಟ್ಟುಕತೆಗೆ ಅವಕಾಶವಿಲ್ಲ, ನಮ್ಮ ಕನಗನಹಳ್ಳಿಯಾಗಲಿ, ಅಮರಾವತಿಯಾಗಲೀ, ಸಾಂಚಿ ಸ್ತೂಪವಾಗಲೀ ಎಲ್ಲಿಯೂ ಇದರ ಪ್ರಸ್ತಾಪ ಬರುವುದಿಲ್ಲ. ಈ ಕತೆ ಯಾವಾಗ ಬಂತು ಹೇಗೆ ಬಂತು ಎಂಬುದು ಗೊತ್ತಿಲ್ಲ.
ಶಿವಾನಂದ ಕಣವಿ: ಸಿದ್ಧಾರ್ಥ ಹೆಂಡತಿ, ಮಗುವನ್ನು ತೊರೆದು ಹೋದ ಎಂಬುದಿದೆಯಲ್ಲ, ಇದು ಬರೀ ಕತೆಯೋ ಅಥವಾ ಎಲ್ಲಾದರು ನಿದರ್ಶನವಿದಿಯೋ?
ಷಡಕ್ಷರ ಶೆಟ್ಟರ: ಕೆಲವು ಕಡೆ ಈ ತರಹದ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಇದೆ. ಆದರೆ ಇದು ಪ್ರಧಾನವಾದ ವಸ್ತು ಅಲ್ಲ. ಮಾಯಾದೇವಿ ಆತನ ತಾಯಿ, ಜನ್ಮ ಕೊಡುವುದು ಪ್ರಧಾನ ವಸ್ತು. ಆಕೆ ನಿಂತುಕೊಂಡೇ ಹಡಿಯುತ್ತಾಳೆ. ಒಂದು ವೃಕ್ಷ ಹಿಡಿದುಕೊಂಡು ನಿಂತೇ ಜನ್ಮ ನೀಡುತ್ತಾಳೆ ಎಂಬುದು ಅಧ್ಬುತ. ಅದಕ್ಕೆ ವಿಶೇಷವಾದ ಸ್ಥಾನ ಇದೆ. ಎರಡನೇ ವಿಷಯವೆಂದರೆ ಅವನು ನಿವೃತ್ತಿ ಆಗಿ, ಕಾಡಿಗೆ ಹೋಗುವುದನ್ನೇ ಸೂಕ್ಷ್ಮವಾಗಿ ತೋರಿಸುವುದು. ಒಂದು ಕುದುರೆ ಹೋಗುವುದು, ಮತ್ತೆ ವಾಪಸ್ ಬರುವುದು, ಇದು ಯಶೋಧರನ ಅಂತಃಪುರದ ವಿವರಣೆಯಲ್ಲಿ ಇದು ಸಿಗುವುದಿಲ್ಲ. ಅಲ್ಲಿ ಅವನಿಗೆ ವೈರಾಗ್ಯ ಬಂತು, ಅದಕ್ಕೆ ಹೋದ ಎಂದಷ್ಟೇ ಇದೆ. ಅವನಿಗೆ ಮಗು ಆಗಿದ್ದು, ರಾತ್ರಿ ವೇಳೆಯಲ್ಲಿ ಮನೆ ತೊರೆದ ಎಂಬುದೆಲ್ಲಾ ಅಲ್ಲಿನ ಶಿಲ್ಪಗಳ ಕತೆಗಳಲ್ಲಿ ಬರುತ್ತವೆ, ಬಹಳ ಕುತೂಹಲ ಏನೆಂದರೆ, ತಾಯಿಯನ್ನು ಹೈಲೈಟ್ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಸಿದ್ಧಾರ್ಥನಿಗೆ ಜ್ಞಾನೋದಯವಾಗಿ ವಾಪಸ್ ಬಂದಾಗ, ಮಾಯಾ ದೇವಿ ಹಡೆದ ಕೂಸನ್ನ ಸಾಕ್ಷ ವಂಶಕ್ಕೆ ಪರಿಚಯ ಮಾಡಿಕೊಡುವ ಸನ್ನಿವೇಶವಿದೆ. ಆದರೆ ಬುದ್ಧನು ಮದುವೆ ಮಾಡಿಕೊಡುವ ವಿಷಯವಾಗಲೀ, ಅವನ ಸಂಸಾರದ ವಿಷಯವಾಗಲೀ ಯಾವುದೂ ಇಲ್ಲ. ಅವನು ದೇಹವನ್ನ ದಂಡಿಸಿದ ಪ್ರಸ್ತಾಪ ಬರುತ್ತೆ. ಶಾಕ್ಯ ಮುನಿಯ ಊಹಾತ್ಮಕ ವಿಶ್ಲೇಷನೆ ನಮ್ಮಲ್ಲಿ ಇಲ್ಲ. ಇಂತಹ ವಿಶ್ಲೇಷಣೆಗೆ ಬಹುಶಃ ಗಾಂಧಾರ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಮಹತ್ವ ಸಿಕ್ಕಿದೆ ಅನ್ನಿಸುತ್ತೆ. ಇದನ್ನು ನಾವು ಇನ್ನೂ ಪೂರ್ತಿಯಾಗಿ ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಂಡಿಲ್ಲ. ಈ ಕತೆಗಳ ಬಗ್ಗೆ ನಾನು ಹೆಚ್ಚು ಹೇಳಲಿಕ್ಕಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಏಕೆಂದರೆ, ನನಗೆ ಕೂಡಲೇ ಗೊತ್ತಾಗಿದ್ದು ಪುಸ್ತಕದಲ್ಲೇಲ್ಲಾ ಓದಿದ ಹಾಗೆ ನಾಲ್ಕು ಅವಘಡಗಳ ನಡೆದ ನಂತರ ಅವರಿಗೆ ವೃರಾಗ್ಯ ಬರುತ್ತಲ್ಲಾ ಎನ್ನುವ ದೃಷ್ಟಿಯಲ್ಲಿ ನೋಡಿದಾಗ ಏನೂ ಅರ್ಥವಾಗಲಿಲ್ಲ. ಯಶೋಧರೆಯ ಬಗ್ಗೆಯಾಗಲೀ, ಅವರಿಗೆ ಮಗು ಆಯಿತು ಎನ್ನುವುದಾಗಲೀ ಯಾವುದಕ್ಕೂ ಆಧಾರವಿಲ್ಲ.
ಶಿವಾನಂದ ಕಣವಿ: ಅಲ್ಲಿ ಬಳಸಿದ ಪ್ರಾಕೃತ ಭಾಷೆ, ಮಹಾರಾಷ್ಟದ ಪ್ರಾಕೃತವೋ ಅಥವಾ ಇಲ್ಲಿನ ಕನ್ನಡ, ತೆಲುಗು ಮಿಶ್ರಿತ ಪ್ರಾಕೃತ ಭಾಷೆಯೋ ?
ಷಡಕ್ಷರ ಶೆಟ್ಟರ: ಇಲ್ಲಿ ಬಳಸಿರುವ ಪ್ರಾಕೃತ ಶುದ್ಧ ಪ್ರಾಕೃತವಾಗಿದೆ. ಇದಕ್ಕೂ ಸ್ಥಳೀಯ ಭಾಷೆಗೂ ಯಾವುದೇ ಸಂಬಂಧ ಇಲ್ಲ. ಆದರೆ, ಈ ಪ್ರಾಕೃತ ಬಾಷೆಯಲ್ಲಿರುವ ಕೆಲವು ಪದಗಳು ಮುಂದೆ ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿಯೂ ಬರುತ್ತವೆಯೇ ಎಂಬುದನ್ನು ನೋಡಬೇಕಷ್ಟೆ. ಇದು ಯಾವ ರೀತಿಯ ಪ್ರಾಕೃತ ಎಂತ ಹೇಳಲಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಶಾತವಾಹನ ಕಾಲದಲ್ಲಿದ್ದ ಪರಂಪರೆಯಿಂದ ಬಂದ ಪ್ರಾಕೃತ ಇಲ್ಲಿ ಇದೆ. ಇದನ್ನೆಲ್ಲಾ ಭಾಷಾಂತರಿಸಿ, ಪ್ರಕಟಿಸಲಾಗಿದೆ. ಇದನ್ನು ನಾನು ಸಾಕಷ್ಟು ಬಳಸಿಕೊಂಡಿದ್ದೇನೆ.
ಶಿವಾನಂದ ಕಣವಿ: ನೀವು ಕರ್ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ಇಷ್ಟು ಅಶೋಕನ
ಶಾಸನಗಳು ಇದೆ ಎನ್ನುತ್ತೀರಿ, ಕೊಪ್ಪಳದ್ದು, ಬಳ್ಳಾರಿದಂತೂ ದೊಡ್ಡವು. ಈ ಶಾಸನಗಳಲ್ಲಿ ಸನ್ನತಿಯ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆಯ ಬಗ್ಗೆ ಏನಾದರೂ ಉಲ್ಲೇಖವಿದೆಯೇ?
ಷಡಕ್ಷರ ಶೆಟ್ಟರ: ಅದಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲ, ಸನ್ನತ್ತಿಯಲ್ಲಿರುವ ಸ್ತೂಪ, ಪ್ರದೇಶದ ಹೆಸರೇ ಇಲ್ಲ. ಅಮರಾವತಿಯ ಹೆಸರಿದೆ. ಆದರೆ ಸನ್ನತಿಯ ಹೆಸರಿಲ್ಲ. ಇದು ಒಂದು ಸ್ತೂಪ ಕೇಂದ್ರವಾಗಿತ್ತು ಜನವಸತಿ ಕೇಂದ್ರವಾಗಿರಲಿಲ್ಲ ಎನ್ನಬಹುದು. ಸ್ತೂಪದ ಹೆಸರಿದೆ, ಈ ಪ್ರದೇಶದ ಹೆಸರಿಲ್ಲ. ಹೀಗೆ ಇಲ್ಲಿಯಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲ. ಆಂಧ್ರದದಲ್ಲಿ ಸಿಕ್ಕ ಸ್ತೂಪದ ಹೆಸರುಗಳು ಬೌದ್ಧ ಕೇಂದ್ರಗಳು ಹೀಗೆ ಇವೆ. ಮೊದಲು ಸ್ತೂಪ ಕೇಂದ್ರ, ಬೌದ್ಧ ಚೈತ್ಯಾಲಯಗಳಾಗಿದ್ದವು. ಆನಂತರ ಅವುಗಳ ಸುತ್ತಲು ಹಳ್ಳಿ, ವಾಸಸ್ಥಳ ಬೆಳೆದಿದೆ ಎನ್ನಬಹುದು. ಅಷ್ಟರೊಳಗೆ ಬೌದ್ಧಮತ ಅವನತಿ ಆದ ಕಾರಣಕ್ಕೆ ಈ ಕೇಂದ್ರಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಅಷ್ಟೊಂದು ಪ್ರಸ್ತಾಪ ಬರುವುದಿಲ್ಲ. ಈ ಕೇಂದ್ರಗಳಿದ್ದ ಬಿಕ್ಕುಗಳು ಎಷ್ಟು ಜನ ಇದ್ದರು, ಯಾರು ಎಂಬುದರ ಬಗ್ಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಮಾಹಿತಿ ಸಿಗುವುದಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಸನ್ನತಿ ಒಂದು ಸ್ತೂಪ ಕೇಂದ್ರ, ಮೋನಾಸ್ಟಿಕ್ ಸೆಂಟರ್ ಆಗಿತ್ತು, ಭಿಕ್ಕುಗಳು ಸಹ ಇದ್ದರು ಎಂದು ಹೇಳಬಹುದು.
ಶಿವಾನಂದ ಕಣವಿ: ಈಗ ನಾಳಂದದ ಬಗ್ಗೆ, ಹೊಯೆನ್ತ್ಸಾಂಗ್ ನಂತಹ ಪ್ರವಾಸಿಗಳು ಬರೆದಿರುವುಂತೆ
ಸನ್ನತಿಯ ಬಗ್ಗೆ ಏನಾದರು ತಿಳಿದುಬರುತ್ತದೆಯೇ?
ಷಡಕ್ಷರ ಶೆಟ್ಟರ: ನಾನು ನನ್ನ ಪುಸ್ತಕದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಸಂಶಯ ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸಿದ್ದೇನೆ. ಅಶೋಕನ ಮೂಲ ಆಡಳಿತದ ಕೇಂದ್ರಸ್ಥಾನ ದಕ್ಷಿಣದ ಸುವರ್ಣಗಿರಿ ಎಂಬುದಿತ್ತು. ಈ ಸುವರ್ಣಗಿರಿಗೂ ಕನಕಗಿರಿಗೂ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಹಲವು ಸಾಮಿಪ್ಯಗಳಿವೆ. ಇದು ಉತ್ತರ ಕರ್ನಾಟಕದ ಭೀಮಾ ನದಿ ಭಾಗದಲ್ಲಿದೆ. ಅಂದರೆ ಕೃಷ್ಣಾ ನದಿಗಿಂತ ಮೇಲಿದೆ. ಸುವರ್ಣಗಿರಿಯ ಪ್ರಸ್ತಾಪ ಕರ್ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ಸಿಕ್ಕಿದ ಶಾಸನಗಳಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರ ಇರುವುದರಿಂದ ಸುವರ್ಣಗಿರಿ ಮತ್ತು ಕನಕಗಿರಿಗೆ ಸಂಬಂಧವಿರಬಹುದು ಎಂತ ಅನಿಸುತ್ತೆ. ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಕನಕ ಮತ್ತು ಸುವರ್ಣ ಒಂದೇ ಅರ್ಥ ನೀಡುವುದರಿಂದ, ದಕ್ಷಿಣ ಪ್ರದೇಶವು ಅಶೋಕನ ಆಡಳಿತ ಕೇಂದ್ರವಾಗಿತ್ತು ಎನ್ನುವುದಕ್ಕೆ ಅವಶೇಷಗಳಿವೆ. ಕನಕಗಿರಿ ಎನ್ನುವುದು ಇತ್ತೀಚೆಗೆ ಬಂದಿದ್ದಾಗಿದೆ. ಇದು ಭೀಮಾ ನದಿ ತೀರದಲ್ಲಿದ್ದು, ಸನ್ನತ್ತಿಯಿಂದ ಐದು ಕಿಲೋಮೀಟರ್ ದೂರದಲ್ಲಿದೆ. ಸನ್ನತ್ತಿ, ಕನಗನಹಳ್ಳಿ ಒಂದೇ ಕಾಂಪ್ಲೆಕ್ಸ್ ಆಗಿದೆ.
ಶಿವಾನಂದ ಕಣವಿ: ನಿಮ್ಮ ಲೇಖನವೊಂದರಲ್ಲಿ ನೀವು ಮಾಹೀಶ್ಮತಿ ಬಗ್ಗೆ ಬರೆದಿದ್ದೀರಿ. ಇದರ ಬಗೆಗಿನ ಉಲ್ಲೇಖ ಈ ಶಾಸನದಲ್ಲಿ ಬರುತ್ತಾ?
ಷಡಕ್ಷರ ಶೆಟ್ಟರ: ಹೌದು ಇಲ್ಲಿ ಬರುತ್ತೆ. ಇಲ್ಲಿನ ಶಾಸನಗಳಲ್ಲಿ ಕರ್ನಾಟಕಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಪಟ್ಟಂತೆ ಎರಡು ಮುಖ್ಯವಾದ ವಿಷಯಗಳು ತಿಳಿಯುತ್ತವೆ. ಮಹಿಶಮಂಡಲದ ಬಗ್ಗೆ ಮಹಿಶೆ ಅನ್ನುವ ಉಲ್ಲೇಖವಿರುವುದು ಒಂದು. ಕುಪ್ಪಣ ಎಂಬ ಕೊಪ್ಪಳದ ಪ್ರಸ್ತಾಪ ಕೂಡ ಬರುತ್ತೆ. ಸುಮಾರು ಒಂಬತ್ತು ಶಾಸನಗಳನ್ನ ಅಶೋಕ ಹಾಕಿದರು ಸಹ ಯಾವ ಶಾಸನದಲ್ಲಿಯೂ ಆ ಪ್ರದೇಶದ ಹೆಸರನ್ನು ಹೇಳಿರಲಿಲ್ಲ, ಅವು ಎಲ್ಲಿಯವು ಅಂತಲು ಗೊತ್ತಿರಲಿಲ್ಲ. ಅಶೋಕನ ನಂತರ ಈಗೇನು ಕೊಪ್ಪಳ ಅಂತ ಕರೆಯುತ್ತೇವೆ ಅದು ಕುಪ್ಪಣ ಎಂದಿತ್ತು. ಎರಡನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿಯೇ ಕುಪ್ಪಣ ಅಂತ ಬರುತ್ತೆ. ಕುಪ್ಪಣದ ಇಬ್ಬರು ಭೌದ್ಧರು ಹೋಗಿ ದಾನ ಮಾಡಿದ್ದರು ಎಂದು ಇಲ್ಲಿನ ಶಾಸನದಲ್ಲಿ ಅದರ ಪ್ರಸ್ತಾಪ ಬರುತ್ತೆ. ಕುಪ್ಪಣದ ದಾನಿಗಳು ನಾವು ಮಹಿಶಮಂಡಲದ ಒಂದು ಭಾಗ ಎಂದು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ. ಅಂದರೆ ಆಗಿನ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಕುಪ್ಪಣದವರೆಗೂ ಮಹಿಶಮಂಡಲ ಇತ್ತು. ಕುಪ್ಪಣದ ನಿವಾಸಿಗಳಾಗಿದ್ದ ಇವರು ಕನಗನಹಳ್ಳಿಗೆ ಬಂದು ದಾನ ಮಾಡಿದ್ದರು ಎಂಬ ಪ್ರಸ್ತಾಪ ಬರುತ್ತೆ. ಈ ಮಾಹಿತಿ ನಮ್ಮ ಆರಂಭದ ಇತಿಹಾಸದ ಬಗ್ಗೆ ಇರುವ ಬಹಳ ಮುಖ್ಯವಾದ ವಸ್ತುವಾಗಿದೆ. ನಾವು ಕನ್ನಡ ಶಾಸನಗಳನ್ನು ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಿ, ಕನ್ನಡದ ಇತಿಹಾಸ ನೋಡಲು ಹೋದಾಗ ಅಷ್ಟು ಸಮರ್ಪಕವಾಗಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಇದಕ್ಕೆ ಪ್ರಾಕೃತ, ಸಂಸ್ಕೃತದಂತಹ ಇತರ ಭಾಷೆಗಳ ಶಾಸನಗಳನ್ನು ಸಹ ನೋಡಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ.
ಶಿವಾನಂದ ಕಣವಿ: ಇದುವರೆಗೆ
ಪ್ರಯಾಣದಿಂದ ಆಯಾಸವಾಗಿದ್ದರೂ ಇತಿಹಾಸಕಾರನಲ್ಲದ ನನ್ನಂಥವನಿಗೆ ತಾಳ್ಮೆಯಿಂದ ನಿಮ್ಮ ಸಮಯ
ಕೊಟ್ಟಿರಿ,
ತಿಳುವಳಿಕೆ
ಹಂಚಿಕೊಡಿರಿ. ನಮಸ್ಕಾರ
(ಶಿವಾನಂದ ಕಣವಿ, ಭೌತವಿಜ್ಞಾನಿ; ಹಿರಿಯ ಪತ್ರಕರ್ತ; ಟಾಟಾ ಸಮೂಹದ ಮಾಜಿ ಉಪಾಧ್ಯಕ್ಷ; ಸಧ್ಯ ನಿಯಾಸ್ ನಲ್ಲಿ ಅತಿಥಿ ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕ).
(ಸಂಭಾಷಣೆಯ ಲಿಪೀಕರಣದಲ್ಲಿ ಸಹಾಯ:
ಪ್ರೊ. ಪವನ ಗಂಗಾಧರ
ಶ್ರೀ ಪ್ರಗತಿಪರ ವಿದ್ಯಾವರ್ಧಕ ಪದವಿಪೂರ್ವ ಕಾಲೇಜು,
ಮಾವಿನಗಳ್ಳಿ, ಗುಬ್ಬಿ ತಾಲ್ಲೂಕು,
ತುಮಕೂರು ಜಿಲ್ಲ)
